"NEŠTO NAJLEPŠE ŠTO JE BEOGRAD IMAO": Evo šta se nekada nalazilo na mestu Spomenika zahvalnosti Francuskoj (FOTO+VIDEO)

Jedno od najprepoznatljivijih obeležja Beograda je Spomenik zahvalnosti Francuskoj koji već više od devet decenija stoji u Kalemegdanskom parku. Ipak, pre njega, na istom mestu, postojao je jedan drugi, podjednako veličanstven spomenik!

Malo Beograđana, čak i onih koji vole čaršijske priče i prošlost srpske prestonice znaju da je na mestu na kome se danas nalazi Spomenik zahvalnosti Francuskoj nekada stajao spomenik Karađorđu, postavljen 1913. godine, baš uoči Prvog svetskog rata.

- Prve ideje za spomenik Karađorđu potiču još iz 50-ih godina XIX veka, ali povratkom dinastije Obrenović na presto 1858, ta je stvar sasvim skrajnuta. O gradnji se ponovo počelo razmišljati odmah nakon dolaska kralja Petra I Karađorđevića na presto, 1903. i prvo je bilo zamišljeno da bi to trebalo biti baš na stogodišnjicu Prvog srpskog ustanka, 1904. ali se stvar potom ponovo poprilično !rasplinula! zbog nedostatka novca – priča Neda Kovačević, književnica i žena koja je popisala sve prestoničke spomenike.

Spomenik je izradio Paško Vučetić, napravljen je u Rimu, a dopremljen u Beograd početkom ratne 1912. godine. Postavljanje na Kalemegdanu je moralo da sačeka kraj Balkanskih ratova, pa je spomenik Karađorđu 11. avgusta 1913. godine otkrio njegov unuk kralj Petar I Karađorđević.

– Spomenik Karađorđu je bio složena kompozicija. Danas imamo sačuvane fotografije, ali i kratki film sa svečanosti otkrivanja. Spomenik su činile skulpture slepog guslara, dva vojnika iz Prvog srpskog ustanka i Balkanskih ratova, žene koja drži dete, boginje Nike i Vožda Srbije na vrhu – objašnjava Neda Kovačević i dodaje da je u onovremenom Beogradu bilo dosta zamerki na izgled Karađorđa koji ne odaje utisak nacionalnog heroja, već je prilično nedefinisan, zamišljen i “ranjiv”.

Karađorđe u “mizerno glupom stavu”

Skulptura Karađorđa je u Rimu, gde je nastala, naišla na lep prijem. Ipak, u Srbiji, javnost se podelila.

Jovan Dučić mu, na primer, bez obzira na izvesne lične rezerve, daje komplimente, dok Milutin Bojić, pak, govori o spomeniku kao o “jednoj bedi i sramoti”, da je “rasturen i ružan”, figure “nakazne”, ustanik je “pijan” a Karađorđe “najbedniji, u položaju rezigniranog čoveka”.

Moša Pijade, tada poznati slikar i likovni kritičar, pisao je da je spomenik “teška sramota, koju pijukom treba srušiti”. Karađorđa je doživeo kao bednog, “nalik cepanici”, u “mizerno glupom stavu”, “tupavoga izraza lica”.

Kralj Petar je ipak bio zadovoljan izradom, pa kritike nisu naišle na veliko uporište. Danas, ovo kratkotrajno remek-delo mnogi smatraju najlepšim spomenikom koji je Beograd ikada imao.

Smetao okupatorima

Nažalost, spomenik nije bio dugog veka.

Po okupaciji, Austrijanci su spomenik srušili početkom 1916. godine izgovarajući se da je oštećen i nebezbedan. Okupator je nameravao da na ovo mesto postavi spomenik caru Franji Josifu, ali je srpska pobeda to osujetila.

Samo je jedna od skulptura s kompozicije, ona slepog guslara, preživela uništavanje. Bila je neoštećena, jedino joj je nedostajao štap.

Ona je nakon decenija koje je provela u depou Muzeja grada Beograda, restaurirana krajem 2020. i ponovo postavljena na Kalemegdan, nedaleko od Spomenika zahvalnosti Francuskoj tj. od mesta gde se nekada nalazila.

Spomenik zahvalnosti Francuskoj je na Kalemegdan postavljen 11. novembra 1930. godine na potpuno isto mesto gde se nekada nalazila Karađorđeva kompozicija, pa je tako srpski vožda zauvek napustio Beogradsku tvrđavu.