Da li znate koji je NAJSTARIJI NACIONALNI PARK u našoj zemlji? Neverovatna priča o PRVOJ PLANINSKOJ LEPOTICI SRBIJE!

“Nacionalni park je veće područje sa prirodnim ekosistemima visoke vrednosti u pogledu očuvanosti, složenosti građe i biogeografskih obeležja, sa raznovrsnim oblicima izvorne flore i faune, reprezentativnim fizičko-geografskim objektima i pojavama i kulturno-istorijskim vrednostima i predstavlja izuzetnu prirodnu celinu od nacionalnog značaja.”

Nemojte da vas mnogo rogobatnih reči i fraza odvrate od čitanja teksta! Iza ove, krajnje šture definicije koju možete pronaći u domaćem Zakonu o zaštiti životne sredine, krije se beskrajno mnogo lepote, radosti, prirodnih retkosti i - jedna zanimljiva istorijska priča.

Jer, iako Srbija ima pet nacionalnih parkova i dva koja će to verovatno uskoro postati - jedan je morao biti prvi!

Ovo je priča tome kako je Fruška gora postala najstariji nacionalni park u našoj zemlji…

Mala priča o velikoj zaštiti

Iako ovo zvuči skoro neverovatno, prvi nacionalni park na svetu proglašen je još davne 1872. godine. Tada je, u Sjedinjenim Američkim Državama za "javni park ili igralište za dobrobit i uživanje ljudi" proglašen Jeloustoun, oblast koja se nalazi na tromeđi saveznih država Vajoming, Montana i Ajdaho, na površini od 888.708 hektara.

U Evropi, prvi takav park je osnovan u Švedskoj 1909. nakon čega je usledio Švajcarski nacionalni park 1914. godine.

Interesantno je da ni Srbija nije mnogo zaostajala za “svetskim trendovima”. Zapravo, u neku ruku je u njima i prednjačila! Jer, začeci zakonske zaštite prirode u našoj zemlji sežu daleko u prošlost, sve do Dušanovog zakonika iz 14. veka kojim se, u članu 123. ograničava pravo sečenja šuma nemačkim rudarima – Sasima, i naređuje “da raste gora, samo da stoji pusta”.

Ipak, bilo je potrebno da prođe mnogo vekova pa da zaštita prirode dobije svoje prave i čvrste zakonske okvire. Prvo područje koje je zaštićeno na teritoriji današnje Srbije bila je Obedska bara koja je stavljena pod zaštitu 1874. A, bio je to tek početak! Godine 1949. po prvi put kod nas, jedno čitavo područje dobilo je status zaštićenog prirodnog dobra. U pitanju su bili vodopadi Velika i Mala Ripaljka u Sokobanji, a dan kada su dobili ovo zvanje – 11. april, danas se u našoj zemlji slavi kao Dan zaštite prirode.

Ipak, kako morfološkom i geološkom, tako i kulturno-istorijskom posebnošću, Fruška gora prevazišla je sve ove nivoe zaštite, a njena jedinstvenost zahtevala je da se u zakone Srbije uvede novi termin - termin nacionalnog parka.

Od Narodnog izletišta do Nacionalnog parka

Fruška gora, gorda lepotica Vojvodine, usamljeno zeleno ostrvo u moru Panonske nizije i pitoma planina koju godišnje posete desetine hiljada gostiju iz svih krajeva sveta, oduvek je bila poznata po prirodnim lepotama. U 17. i 18. veku pripadala je austrougarskim carevima, a kasnije su njeni vlasnici, obično na osnovu vladarskih povelja i zbog nekih zasluga, postajali istaknuti plemići, ali i manastiri kojih je na tom prostoru bilo mnogo još od Srednjeg veka. Delom planine upravljala je i tzv. Petrovaradinska imovna opština.

Šume, potoci i livade Fruške gore vrveli su od života, pa je planina postala omiljeno mesto za lov vlastele, ali i za odmor njihovih porodica. Prvi podaci o uređenju ove planine potiču iz 1840. godine.

Još u tim davnim vremenima bilo je pojedinaca koji su, svesni posebnosti ove vojvođanske lepotice, želeli da je zaštite. Naročito je problematična bila seča šuma - što zbog ogreva, što zbog korišćenja građevinskog materijala i raščišćavanja terena kako bi se napravili pašnjaci. Prvi plan “gazdovanja šumama” izrađen je još davne 1900. ali se vlasnici imanja nisu mnogo obazirali na njega. Tek 1939. zavedeni su strogi propisi koji su ovoj praksi uništavanja stali na put.

Sa druge strane, izletnika, zaljubljenika u prirodu ili današnjim rečnikom rečeno– turista, na Fruškoj gori bilo je i tada. Poznato je da je planinu često pohodio Vasa Stajić, filozof, pisac i otac pokreta planinarstva i izletništva u Vojvodini. On je, još davne 1924. za ovu planinu rekao: “Možete godinama, i zimi i leti, svaki slobodan dan provoditi na Fruškoj gori, a da ne smete reći da je svu poznajete”, a njegovom zaslugom iste godine osnovano je i “Planinarsko društvo Fruška gora”.

Prava zaštita ovog bisera Vojvodine došla je tek nakon Drugog svetskog rata. Posedi na Fruškoj gori tada su proglašeni opštenarodnom imovinom, a cela planina 1948. odlukom Vlade Srbije, postaje Narodno izletište.

Fruške gore iz tog perioda verovatno se još uvek sećaju stariji Vojvođani… Ona je bila omiljeno izletište svih, a naročito Novosađana, za svaki veći praznik - Prvi maj, Osmi mart, Dan mladosti…  Direkcija narodnog izletišta, uprava koja je u to vreme vodila računa o planini, dala je svoj doprinos da o lepoti Fruške gore počne da se priča i van granica Vojvodine - zasađene su nove šume i obnovljene stare, uređene su staze za šetanje, kao i mesta za piknike… Bio je to začetak parka prirode kakav danas poznajemo.

Upravo je popularnost Fruške gore, pored njenih prirodnih posebnosti, doprinela tome da se uvidi da je lepote ove planine potrebno staviti pod veći stepen zaštite. Zahvaljujući tome, 1960. skupština Srbije usvojila je zakon kojim je proglašen Nacionalni park Fruška gora.

I tako je Srbija dobila svoj prvi nacionalni park.

A danas…

Od tih davnih dana pa do danas, zakonski okvir se menjao nekoliko puta, ali je suština zaštite Fruške gore ostala ista. Skupština Vojvodine je 1977. donela novi Zakon o Nacionalnom parku Fruška gora kojim je obezbeđena trajna zaštita ove planine, kao i “unapređivanje njenih prirodnih vrednosti i lepota”. U nekoliko navrata proširivane su i granice parka, pa njegova površina danas iznosi 25.525 hektara.

Tokom decenija Fruška gora je zadržala svoje lepote… a dobila je i neke nove! Uglavnom zbog potrebe za navodnjavanjem, ‘80-ih godina prošlog veka izgrađeno je petnaestak veštačkih akumulacija koje su postale “gorske oči” - prelepa fruškogorska jezera. Tokom druge polovine 20. veka obnovljena je i većina manastira na ovoj planini, stradalih tokom Drugog svetskog rata, pa ona s pravom danas nosi nadimak “srpska Sveta Gora”. Obnova i ponovna izgradnja nekih od ovih svetinja traje i danas.

Fruška gora je danas dom i mnogih retkih vrsta biljaka i životinja, a poznata je i po velikom broju izvora. Zahvaljujući svom jedinstvenom okruženju i zaštićenom ekosistemu, ovde nastaje i Jazak voda – prirodno dobra izvorska voda. Već više od 18 godina ona se puni u istoimenom pogonu nadomak izvora i u blizini manastira u selu Jazak. Zahvaljujući tome, Jazak voda postala je deo nasleđa i tradicije Fruške gore, a od nedavno ponosno nosi i žig “Čuvarkuća” - jedinstveno priznanje Srbije proizvođačima za kvalitet proizvoda domaćeg porekla.