OVO NI VOJVOĐANI NE ZNAJU! Novi Bečej stariji je od Starog

Kaže legendarni Đole Balašević u jednoj svojoj pesmi: "Stara stvar u Novom Bečeju slava je za Gospojinu..." Novi Bečej je bogat kulturno-istorijskim znamenitostima, prirodnim bogatstvima i prelepom arhitekturom. Ovaj mali grad se nalazi na levoj obali reke Tise, na severozapadu srednjeg Banata.

Novi Bečej stariji je od Starog! Ovo nije nikakav štos, a ni kafanska doskočica. Prvi pisani pomen o Novom Bečeju datira iz 1091. godine, što znači da u ovom veku Novi Bečej puni 1000 godina postojanja, što je dokaz da ime ume i da zavara.

Posle rušenja Bečejske tvrđave 1701. godine i napuštanje Banata od strane austrijskih trupa, a prema odredbama Karlovačkog mira iz 1699. godine, Srbi koji su se još zatekli u banatskom Bečeju, prešli su u Bačku i tamo osnovali bački Bečej. Nakon Petrovaradinske bitke i proterivanja Turaka iz Banata, jedan deo stanovništva, vraća se u banatski Bečej i ponovo izgrađuje napušteni grad.

Srednjovekovni banatski Bečej, stariji od bačkog Bečeja dobija ime Novi Bečej, zbog adminstativne procedure, jer je posle pada banatskog Bečeja od strane Turaka, osnovan bački Bečej.

Ujedinjenje Novog Bečeja i Vranjeva kao jedinstvenog mesta

Prvi stanovnci Novog Bečeja su se naselili u okolini današnjeg manastira u Novom Bečeju, neposredno pored reke Tise, a prvi pisani trag na ovaj gradić datira iz 1091. godine. Vranjevo se prvi put spominje u 14. veku. Kako pre Kosovske bitke, tako i nakon nje se Banat sistematski naseljava Srbima. Taj proces je postao intenzivniji za vreme despota Stefana Lazarevića i Đurađa Brankovića.

Prva mesta koja su Srbi naselili u Banatu su Bečej i Vranjevo (današnji Novi Bečej), Bečkerek (današnji Zrenjanin), Veliku Kikindu (današnju Kikindu) i Bašaid.

Između dva svetska rata Novi Bečej i Vranjevo su bili dve posebne administrativne opštine. Stvaranjem banovina u Kraljevini Jugoslaviji 1929. godine se došlo na ideju da se svuda, tamo gde je, pre svega,ekonomski bilo opravdaano, dođe do spajanja naselja. Udruženje trgovaca i industrijalaca na čelu sa industrijalcem Gigom Jovanovićem, najuglednijim građaninom tog doba u Novom Bečeju je iznelo predlog da se Novi Bečej i Vranjevo spoje u jedno mesto.

Uži odbor Udruženja je u junu 1929. godine formulisao predlog i sa tim predlogom izašao pred lokalnu skupštinu u Novom Bečeju. Razlozi koje je navodilo ovo Udruženje bili su višestruki. Neki od razloga su bili da su Novi Bečej i Vranjevo jedna geografska celina koju razdvaja jedan mali kanal, da imaju zajedničku železničku i parobrodsku stanicu.

Nadalje je istaknuto, da ekonomski, kulturni i uopšte društveni život ove dve opštine čini jedinstvenu celinu, navodeći činjenicu da postoji jedinstvena pijaca u Novom Bečeju, a da je Vranjevčani nemaju, da se sve veće trgovine nalanje u Novom Bečeju, a u Vranjevu samo par malih bakalnica. Jedan od argumenata je bio da su viđeniji Vranjevčani osnovali žitni magacin blizu reke Tise, a da su svoj novčani zavod pod naziv Vranjevačka srpska štedionica a.d. registovali u Novom Bečeju.

Udruženje na čelu sa Gigom Jovanovićem je ukazivalo i na činjenicu da bi spajanjem ove dve opštine došlo do uštede opštinske administracije, kao i to da je nacionalni interes spajanje Vrranjeva i Novog Bečeja. U Vranjevu je živelo 9.159 stanovnika, od toga 7.900 Srba, a u Novom Bečeju 7.679 stanovnika od toga samo 2.088 Srba. Dominantnu većinu stanivništva u Novom Bečeju je činio mađarski živalj.

Vranjevčani su kategorički odbili ujedinjenje sa Novim Bečejem. Razlozi su bili istorijski, nacionalni i ekonomski. Oni su se ponosili svojim precima koji su bili vojni graničari, kao i time da je njihov meštanin ober kapetan Lazar Popović bio u delegaciji 1750. godine u bečkom Dvoru na kome je rešen njihov status oko razgraničenja.

Ekonomski razlozi su bili da je Vranjevo u Kikindskom dištriktu bilo značajan centar u Monarhiji za izvoz banatskog žita, kao i to da ima posebnu električnu centralu, svoje parno kupatilo, fabriku cigalai crepa, dva mlina, višestruko obradivog poljoprivrednog zemljišta i izgrađen put do Beodre (današnjeg Novog Miloševa) još od sredine 19. veka.

Nacionalni razlog je bio taj da je Vranjevo srpska opština i da je nacionalni interes da se srpske opštine u Vojvodini ne zapostavljaju, već unapređuju.

Višegodišnji politički sukob Novobečejaca i Vranjevčana je stigao do Kraljevske banske uprave Dunavske banovine i predsednika Ministarskog saveta i ministra unutrašnjih poslova divizijskog đenerala Petra Živkovića.

Kraljevska administracija nije uspela da reši ovaj višegodišnji problem, i ostavila je mogućnost ujedinjenja ove dve opštine kada se steknu uslovi za to.

Do spajanja ove dve opštine došlo je posle Drugog svetskog rata, 1946. godine, prvo pod nazivom Vološinovo (po Sovjetskom generalu), a kasnije, Novi Bečej. Kako su Vranjevčani volšebno promenili mišljenje ne postoje jasni istorijski podaci, ali se po Novobečejskim i Vranjevačkim kuloarima spominje da su posle Drugog svetskog rata došle neke čike iz Beograda u kožnim mantilima i da nije bilo puno demokratije i slobodnog izbora.

Nacionalno pitanje

Prvo naseljavanje Mađara u Novi Bečej je počelo još pre Beogradskog mira 1739. godine. Tokom 18. veka se sve više naseljavalo Mađara u Novi Bečej, pa je krajem 19. veka broj naseljenih Mađara trostruko nadmašio broj naseljenih Srba.

Naseljavanje Jevreja u Novom Bečeju desilo se krajem 18. veka, a Roma u prvoj polovini 19. veka. Njih je bilo i u Vranjevu i u Novom Bečeju.

Za vreme bune 1848./49. godine u Novom Bečeju i Vranjevu odigrale su se dve velike bitke između Srba i Mađara. Iako su u početku i Srbi i Mađari bili na istim pozicijama, splet događaja koji je opredelio vojvođanske Srbe, uticao je, što je i sasvim normalno u takvim okolnostima, i na lokalno stanovništvo Novog Bečeja i Vranjeva. Bilo je obostranog stradanja.

Posle bune i ukidanja Bahovog apsolutizma, a naročito posle austro-ugarske nagodbe 1867. godine došlo je do velikih promena u ovom krajevima, što je bilo od bitnog značaja kako za Novi Bečej, tako i za Vranjevo. Ukinut je Velikokikindski dištrikta čime je Vranjevo izgubilo svoj nekadašnji značaj u trgovini žitaricama, koji je imao u sklopu ove oblasti, ali je zato Novi Bečej mnogo više dobio izgradnjom železničke pruge Veliki Bečkerek-Kikinda. Novi Bečej je zvanično promenio naziv u Turski Bečej 1896. godine, dok je Vranjevo osam godina ranije postalo Arača. Ovi nazivi su ostali sve do 1919. godine kada su im vraćeni stari.

Za vreme Prvog svetskog rata, nalazeći se u Austrougarskoj, muško stanovništvo Novog Bečeja i Vranjeva mobilisano je u austrougarsku vojsku. Posle proboja Solunskog fronta i dolaskom srpske vojske u ove krajeve 21. novembra 1918. oslobođeni su Novi Bečej i Vranjevo. Nakon Trijanonskog ugovora 4. aprila 1920. godine zajedno sa ostalim krajevima Banata, Bačke, Srema i Baranje, i formalno su ušli u sastav Kraljevine Jugoslavije.

“Stara stvar u Novom Bečeju..."

Ovaj grad kroz čiji centar protiče reka Tisa imao veoma bogata kulturu, istoriju, tradiciju, a i znamenite istorijske ličnosti. Bitno je napomenuti da se u Novom Bečeju nalazi srednjovnjkovna crkva Arača, zavičajni muzej "Glavaševa kuća", dvorac "Sokolac" koji je izgradio Lazar Dunđerski.

Novi Bečej je danas prepoznatljiv i po specijalnom rezervatu prirode Slano Kopovo i Bisernom ostrvu koje je poznato po autohtonoj vrsti grožđa od koje se pravi kvalitetno i čuveno vino u kojem se krije istina Muskat krokanu i zamku grofa Geodona Rohoncija na Bisernom ostrvu.

Da Tisa nije lepa samo u pesmama "Čamcem plovim sam po Tisi..." i "Tu noć kada je Tisa nadošla" svedoči fenomen dobrućudnog insekta Tiski cvet, koji sredinom juna meseca cveta iz Tise i živi samo jedan dan. Novobečejci veruju da se u tom vremenskom dobu puštanjem ekoloških sveća u obliku srca u Tisu, ljubavne želje ostvaruju.

Novi Bečej je poznat po svojoj gradskoj slavi, Velikogospojinskim danima. Oni su poznati po Velikogospojinkoj litiji, vašaru, fijakerijadi (konji su specifična pasnija Vranjevčana koji imaju svoj konjički klub), a u novijem vremenu koncertima rok, pop i folk zvezda.

Sve ove kulturno-istorijske znamenitosti i prirodna bogatstva su neposredno ili posredno uticale na nastanak i razvoj ovog prelepog grada na levoj obali Tise.

Završiću tekst, baš kako sam i započeo, po onom po čemu je Novi Bečej najprepoznatljiviji: "Stara stvar u Novom Bečeju, slava je za Gospojinu...".

Autor teksta: Vladimir Stanisavljev