NAJVEĆA MISTERIJA SREDNJOVEKOVNE SRBIJE: Ljudi koje je ISTREBIO STEFAN NEMANJA kaznom gorom od smrti
/
Nemanjin sabor protiv bogumila u Raškoj. Freska iz crkve Svetog Ahilija u Arilju, oko 1290. godine
U istoriografiji je mnogo o bogumilima pisano. Prvi autori – slavisti i vizantolozi, istražuju ih već sredinom 19. veka. Ipak, ne postoji nijedan sačuvan autentičan spis napisan bogumilskim perom, a izvori su vrlo ograničeni i potiču isključivo iz aspekta njihovih protivnika – bilo pravoslavne crkven bilo katoličke provenijencije. Zato mnogi istoričari ovu grupaciju smatraju i - najvećom misterijom srednjovekovnog Balkana.
Bogumili su bili pristalice hrišćanskog učenja koje se razvijalo od X do XV veka. Pretpostavljeni osnivač učenja – pop Bogomil, propovedao je u Makedoniji sredinom 10. veka. Oni su tvrdili, kao protestanti kasnije, da su za povratak ranom hrišćanstvu, odbacujući crkvenu hijerarhiju, vlast i nasilje.
Zašto su bogumili bili problem?
Bogumili su sebe nazivali hristijanima, smatrajući se izvornim hrišćanima. Glavna politička tendencija bogomilstva je bila otpor državnoj i crkvenoj vlasti. Danas ni arheologija ne daje odgovore na bilo kakva pitanja koja se tiču pojma bogumilstva ili, kako se još naziva, manihejstva, pa je mnogo toga samo pretpostavka.
Neki istoričari smatraju da korene bogumilstva treba tražiti u nečemu što je vezano za staru persijsku religiju i ideju dualizma koja se širila na ogromnom prostoru. Mada je čitava Evropa bila pod različitim uticajem dualističkih učenja, bogumilstvo je značajan trag ostavilo na Balkanu. Širilo se, prevashodno, na prostoru Bugarske, Makedonije, donekle Srbije i ponajviše u Bosni.
U žitiju Svetoga Klimenta, učenika Ćirila i Metodija, pominje se “zla jeres” koja se širi Balkanom, a sa dosta sigurnosti može se reći da je sredina 10. veka početak delovanja bogumila na našim prostorima.
Stefan Nemanja je zabranio i ime da im se pomene!
Spaljivanje bogumila
Vladajuća crkva, kako istočna, tako i zapadna, žestoko je gonila bogomile. U tu svrhu je sazvano više sabora na kojima sa oni proglašeni jereticima, spaljivane su knjige i ljudi, a pokrenuto je i nekoliko vojnih pohoda.
Za nas je najzanimljivija priča o obračunu Stefana Nemanje sa bogumilima. O tome je pisano u žitiju Simeona Mirotočivog, gde se navodi da ni sam Stefan Nemanja nije znao da se u njegovoj zemlji ukorenilo bogumilstvo, “đavolja rabota, jeres i kukolj koji je ušao u srpsku državu”. Srpski vladar je knjige “nečastive” spalio i iskorenio bogumilstvo u Srbiji.
Nije se Nemanja zadržao samo na spaljivanju knjiga! Bogumili su kažnjavani telesnim kaznama, spaljivanjem na lomači, sečenjem jezika, žigosanjem po licu, progonom iz zemlje, oduzimanjem imanja… Nakon toga srpski veliki župan je zabranio čak i pominjanje njihovog imena, a veruje se da su preživeli bogumili utočište našli u Bosni.
Kada je reč o bogumilstvu u Bosni, postoji niz katoličkih izvora koji svedoče da je ono tamo bilo jako ukorenjeno, možda i sve do turskih osvajanja.
Zaboravljeni ljudi
Ovakav surov progon bogumila i uništavanje njihovih knjiga i jeste razlog što se danas o njima toliko malo zna i što sva znanja dolaze upravo iz knjiga njihovih neprijatelja.
U Evropi su, opstavši duže nego na prostorima Srbije, bogumili ostavili određeno nasleđe i percepciju, pre svega u književnosti. Kod nas, Desanka Maksimović im je posvetila stihove “Tražim pomilovanje” (podnaslov: “Diskusija bogumila sa Dušanovim zakonikom”, a o njima su pisali i Miroslav Krleža, Mak Dizdar, Vladeta Jerotić…
Danas oko bogumila postoje mnoge kontroverze – od osporavanja njihovog postojanja, do prisvajanja njihovog nasleđa. Neki autori bogumilstvo posmatraju kao reformsku struju unutar vizantijskog pravoslavlja, a neki ih smatraju čak i prethodnicom velike reformacije zapadne crkve.
PROČITAJTE JOŠ:
TRAGIČNA PRINCEZA IZ DINASTIJE KARAĐORĐEVIĆ: LEPOTICA KOJA JE IMALA NAJNEOBIČNIJE IME U SRBIJI
* Za tekst delimično korišeni delovi tribine “Bogumili: misterija srednjovekovnog Balkana” održane 24. aprila 2019. u Klubu “Tribina mladih” Kulturnog centra Novog Sada. Autor i predavač bio je istoričar docent dr Boris Stojkovski.
