DESET NAJSMRTONOSNIJIH EPIDEMIJA U ISTORIJI: Odnele su milione života, a neke i dalje haraju svetom

Epidemije nisu ništa novo. Tragove pustoši koje su ostavljale za sobom moguće je pratiti kroz celu istoriju, a u vreme kada se svet suočava sa pandemijom jednog novog virusa - korone, podsetimo se onih koje su u minulim vekovima odnele najviše ljudskih života.

Za početak, recimo nešto o etimologiji pojmova. Epidemija označava neobično često pojavljivanje jedne bolesti u jednoj populaciji. Reč je nastala od grčkih reči “epi” (“preko”) i “demos” (“narod”).

Epidemije koje prelaze državne ili čak kontinentalne granice nazivaju se pandemije. Ova reč dolazi od grčkih reči “pan” (“svi”) i “demos” (“narod”). Svetska zdravstvena organizacija (WHO) proglasila je globalnu pandemiju zbog koronavirusa.

Epilog borbe čovečanstva sa novim virusom tek će se videti, a ovo je deset najsmrtonosnijih epidemija u istoriji:

Atinska kuga, 430. p. n. e. - od 75. do 100 hiljada umrlih

Grčki istoričar Tukidid prvi je pisao o epidemijama. On je bio jedan od obolelih, ali preživelih Atinjana. Atinska kuga usvojen je naziv za epidemiju zarazne bolesti koja je izbila 430. p. n. e., u periodu druge godine Peloponeskog rata, u Atini u staroj Grčkoj, dok je grad bio pod opsadom Spartanaca.

Reč je o još uvek neidentifikovanoj bolesti (iako se najčešće sugeriše da je u pitanju bio trbušni tifus) koja je usmrtila oko četvrtine vojnika i građana Atine, uključujući i čuvenog Periklea. Neki istoričari smatraju je zaslužnom za kraj Zlatnog doba Atine, odnosno poraz tog grada u Peloponeskom ratu.

Antoninijeva kuga, 165–180. n.e. - oko 5 miliona umrlih

Antoninijeva kuga bila je epidemija zarazne bolesti koja je pogodila Rimsko carstvo u periodu od 165. do 180. godine. Istoričari medicine smatraju da je epidemija izazvana velikim ili malim boginjama. Bolest su Rimsko carstvo preneli vojnici koji su se borili u ratu protiv Partijskog carstva na Bliskom istoku.

Od ove pošasti stradali su dvojica careva - Lucije Ver i Marko Aurelije, iz dinastije Antonina, po kojima je ova epidemija i dobila ime. Ukupan broj preminulih procenjen je na četvrtinu zaraženih širom Rimskog carstva, tj. na oko 5.000.000 ljudi.

Epidemija je ponovo izbila nakon devet godina, i tada je, rimski konzul i istoričaru Kasiju Dion Kokejanu u svom delu “Rimska istorija” naveo da je dnevno umiralo i do 2.000 bolesnika samo u Rimu. Antički izvori spominju i kasniju Kiprijanovu kugu (251–266), verovatno istu bolest, zbog koje je u Rimu umiralo 5.000 ljudi dnevno.

Justinijanova kuga - 541-750. godine - između 30 i 50 miliona umrlih

Justinijanova kuga, predstavlja prvu potvrđenu epidemiju bubonske kuge u istoriji. Započela je u Egiptu, pa se proširila na Carigrad gde je, prema vizantijskom hroničaru Prokopiju, na vrhuncu ubijala 10.000 ljudi dnevno. Tela su morala da se pale, jer su ljudi umirali prebrzo da bi mogli da se sahranjuju.

Kuga je tada ubila između četvrtine i polovine ljudske populacije u tada poznatom svetu. Procenjuje se da je usmrtila između 30 i 50 miliona ljudi.

Crna smrt - 1346–1350. godine - oko 50 miliona mrtvih

“Crna smrt“ ili druga velika pandemija kuge dogodila se nekih 800 godina posle Justinijanove, usmrtivši oko 50 miliona Evropljana samo između 1347. i 1351. godine, odnosno trećinu ukupnog stanovništva ili do polovice u najgore pogođenim oblastima.

Bila je prva u ciklusu evropskih epidemija kuga koje su se nastavile do 19. veka. U tom je periodu zabeleženo preko 100 epidemija kuga u Evropi, bolesti koja je za to vreme, procenjuje se, ubila 200 miliona ljudi.

Mišja groznica - 1545-1548 i 1576. godine - 5-15 miliona umrlih

Mišja groznica ili hemoragična groznica sa bubrežnim sindromom je infektivna bolest koja nastaje usled infekcije hanta virusom. Najveća epdemija ove bolesti izbila je u Meksiku u periodu 1545. i 1548. i još jednom 1576. godine usmrtivši 5 do 15 miliona ljudi što je u tom trenutku bilo oko 80% stanovništva ove države.

Velike boginje - 1492-1974. godine

Velike boginje su jako zarazna bolest svojstvena čoveku koju izazivaju dve vrste virusa variole - Variola vera major i Variola vera minor. Ova bolest je ubijala više od 400 000 Evropljana svake godine sve do XVIII veka. U XX veku usmrtila je od 300 do 500 000 ljudi.

Epidemija je izbila i u Jugoslaviji 1972. a poslednji slučajevi zabeleženi su u Indiji 1974. godine. Posle vakcinacije populacije virus je iskorenjen i danas se nalazi samo u laboratorijama.

Najznačajniju ulogu boginje su imale nakon otkrića Amerike, kada su domoroci Severne i Južne Amerike došli u dodir s Evropljanima koji su u bili inficirani virusom variole. Za razliku od kolonizatora, domoroci nisu imali razvijen imunitet, što je dovelo do naglog širenja bolesti i dramatičnog pada domorodačke populacije.

Kolera - prva pandemija 1817-1823. godine - do sada više od 4 miliona umrlih

Veruje se da je zaraženi pirinač u Indiji pokrenuo prvu pandemiju kolere. Kolera je dugo mučila stanovnike obala Ganga.

Međutim, 1817. britanske trupe raširile su bolest širom Indije. Bolest se iz tih područje širila trgovačkim putevima u Rusiju i zapadnu Europu i dalje u Severnu Ameriku.

Kolera je karakteristična po tome što izaziva dijareju koja traju nekoliko dana, povraćanja, grčeve u mišićima i dehidraciju. Dijareja može da bude toliko jaka da u toku nekoliko sati dovodi do ozbiljne dehidracije.

Do sada je zabeleženo sedam pandemija i nekoliko izbijanja - 1816-1826, 1829-1851, 1852-1860, 1863-1875, 1881-1896, 1899-1923. i 1961-1970ih za sve to vreme ubivši više od 4 miliona ljudi širom sveta.

Bolest je i dalje aktivna, naročito u Aziji.

Španska groznica - 1918-1920 - oko 75 miliona umrlih

Španski grip ili Španska groznica je bila jedna od najsmrtonosnijih pandemija u istoriji čovečanstva. Pojavila se pri kraju Prvog svetskog rata i u tri talasa se širila planetom. Pandemija je počela u Kini i Japanu i proširila se sve do Rusije, Evrope i severne Amerike. Za šest meseci stigla je do svih kontinenata sem Antarktika.

Prema novijim procenama, trećina svetske populacije je bila inficirana što je oko 500 miliona ljudi. Umrlo je oko 75 miliona ljudi (mada, neki istoričari pominju i broj od 100 miliona umrlih) što znači da je španska groznica odnela više života nego Prvi svetski rat.

Tuberkuloza - praistorija-danas

Tuberkuloza je prisutna još od davnina. Najranije dokazano otkriće “mikobakterije tuberkuloze“ odnosi se na ostatke bizona koji su stari više od 17.000 godina. Skeletni ostaci pokazuju da je praistorijski čovek (40. vek p. n. e.) imao tuberkulozu.

Plućni oblik bolesti koji je povezan sa tuberkulima ustanovio je Ričard Morton 1689. Kao posebna bolest nije identifikovana sve do ‘20-ih godina 19. veka. Podsticaj istraživanju je bila industrijska revolucija i nagli priliv stanovništva u gradove gde se bolest počela brzo širiti među siromašnim radnicima.

Tek je otkriće antibiotika 1946. godine omogućilo adekvatno lečenje. Dugo se smatralo da će tuberkuloza s vremenom biti iskorenjena, ali je to mišljenje u poslednje vreme drastično promenjeno. Svake godine od tuberkuloze umire dva miliona ljudi, što čini tuberkulozu najsmrtonosnijom zaraznom bolešću danas posle side.

Sida - 1981-danas - oko 25 miliona umrlih

Sida je polno prenosiva bolest koja predstavlja poslednji stadijum infekcije organizma virusom HIV. Reč je o virusu koji napada imuni sistem, zbog čega organizam nije u stanju da se brani ni od najmanjih infekcija.

Prema podacima programa Ujedinjenih nacija i Svetske zdravstvene organizacije o HIV virusu i sidi, od pojave ovog oboljenja, početkom 60-ih, pa zaključno sa 2008. godinom u svetu je bilo zaraženo ukupno oko 60 miliona ljudi, a od komplikacija povezanih sa sidom je do tog trenutka umrlo oko 25 miliona ljudi.

Oko 770.000 ljudi u svetu umrlo je prošle godine od bolesti vezanih za sidu, a procena je da je 2019. na svetu bilo oko 38 miliona inficiranih virusom HIV-a.