HRONOLOGIJA NESREĆE: Spisak događaja ključnih za razumevanje SUKOBA IZRAELA I PALESTINE

Sukob Izraela i Palestine zvanično se može pratiti od 1948. godine kada je Izrael osnovan, ali zapravo je reč o konfliktu koji ima korene stotinama, pa i hiljadama godina unazad i koji spada u jedan od najdugovečnijih sporova u istoriji sveta. Ovo su njegovi najvažniji momenti…

Najnoviji sukob između Izraela i Hamasa poslednji je u nizu ratova u konfliktu koji traje već više od 100 godina. Suština problema leži u činjenici da istu teritoriju kao svoju prapostojbinu doživljavaju i Jevreji i Palestinci.

Sukob je intenziviran u 20. veku, a naročito nakon stvaranja izraelske države 1948. godine, pa će u ovom tekstu biti pobrojani neki ključni momenti tog sukoba “samo” u poslednjih vek i nešto.

Za sve koje zanima davnija istorija teritorije koju danas zauzimaju Izrael i Palestina, ovo je jako dobar video:

Kratka hronologija sukoba Izraela i Palestine:

1517 - 1917 - teritorija je bila u sastavu Otomanskog carstva, većinsko stanovništvo činili su muslimani i hrišćani sa jevrejskom manjinom, a teritorija se nezvanično zvala Palestina.

1897 - Prvi cionistički kongres - ideja je postojala i ranije, ali je tokom 19. veka formulisana kao želja Jevreja da, nakon vekova progona širom Evrope, u svojoj prapostojbini oforme nacionalnu državu. Negde u isto vreme i kod Arapa iz Palestine sazreva nacionalna svest i želja da formiraju sopstvenu državu.

Prve decenija 20. veka - Jevreji počinju masovnije da se doseljavaju na teritoriju Palestine kupujući zemlju od Arapa.

1914-1918 - Prvi svetski rat koji za posledicu ima krah Osmanskog carstva.

1917. - Balfurova deklaracija - pismo koje je britanski ministar inostranih poslova lord Balfor uputio Cionističkom savezu Velike Britanije i Irske u kome, u ime Vlade Velike Britanije, podržava jevrejske težnje za stvaranje “nacionalnog doma” u Palestini.

1919-1948 - Britanski mandat nad Palestinom - teritorija je bila pod upravom Velike Britanije i to je vreme uspona dva glavna nacionalna pokreta - jednog među Jevrejima, a drugog među Arapima. Iako su Britanci kasnije pokušali da ograniče doseljavanje Jevreja na ove prostore, taj proces se nastavio što je izazvalo niz pobuna među palestinskim stanovništvom i pojačalo njihovu želju da stvore sopstvenu državu.

1939-1945 - Holokaust - masovna i strašna stradanja Jevreja u Drugom svetskom ratu dovela su do podrške javnosti širom sveta ideji uspostavljanja jevrejske države na teritoriji Britanske Palestine.

1947. - Rezoluciju 181 - predlog Ujedinjenih naroda za formiranje dve odvojene države - arapske (Palestine) i jevrejske (Izraela) dok bi Jerusalim (kao sveti grad i za muslimane, i za hrišćane i za Jevreje) ostao pod međunarodnom upravom. Jevreji su prihvatili plan. Arapi nisu jer su njime gubili teritorije na kojima su činili većinu i jer su ga smatrali novim oblikom kolonijalizma.

1948. - proglašenje države Izrael

1948-1949 - Prvi arapsko-izraelski rat - počeo je samo dan nakon proglašenja Izraela kada su tu državu napale združene snage Arapske lige tj. Egipta, Jordana, Libana, Sirije, Iraka, i Saudijske Arabije. Izrael je pobedio i kao posledicu toga, osim teritorije obećane Rezolucijom UN, okupirao i skoro 60 odsto teritorije koja je trebalo da pripadne Palestini. Jordan i Egipat zauzeli su ostatak teritorije - Zapadnu obalu i Pojas Gaze. Za palestinske Arape nije obrazovana država i oko 750 hiljada izbeglica preplavilo je susedne zemlje. Taj rat Palestinci zovu “Nakba” što na arapskom znači “katastrofa”.

1964. - formirana je Palestinska oslobodilačka organizacija (PLO) - Palestinci koji su ostali u Izraelu živeli su u strogo kontrolisanim uslovima, često bili ugnjetavani i sistematski obespravljeni (samo da dobiju državljanstvo čekali su skoro 20 godina). Sve ovo dovelo je do stvaranja pokreta otpora među Palestincima koji je u narednim godinama predvodio niz menje i više nasilnih akcija kako nad vojnim ciljevima, tako i nad civilima..

1967. - Šestodnevni rat - Drugi arapsko-izraelski rat između Izraela i susednih arapskih država. Pobeda Izraela donela je toj državi kontrolu nad čitavom teritorijom istorijske Palestine (uključujući ceo Jerusalim, Zapadnu obalu i Pojas Gaze), kao i okupaciju sirijske Golanske visoravni i egipatskog Sinajskog poluostrva. Ovo je dovelo do novog talasa raseljavanja Palestinaca, pa oni ovaj rat nazivaju još i Naksa što na arapskom znači “nazadovanje”.

1967- danas - naseljavanje Jevreja u Zapadnu obalu i Pojas Gaze koji sve više potiskuju Palestince i menjaju demografsku sliku čitavog područja. Procenjuje se da je ovih doseljenika danas preko 700 hiljada.

1972. - Minhenski masakr - palestinski teroristi iz organizacije “Crni septambar” upali su u olimpijski kompleks u Minhenu, ubili dvoje i zarobili 9 izraelskih atletičara. Svi taoci su kasnije ubijeni tokom kontroverzne akcije nemačke policije u pokušaju da ih spasu.

1978. - Sporazum iz Kemp Dejvida - potpisali su ga Egipat i Izrael i, iako je u prvo vreme smatran kontroverznim aktom, bio je to početak postepenog popuštanja tenzija između susednih arapskih država i Izraela. Kao deo dogovora, Egiptu je vraćena uprava nad Sinajskim poluostrvom.

1987. - nastaje Hamas - reč je o islamističkoj i fundamentalističkoj organizaciji koja deluje u Pojasu Gaze i koju najveći broj zapadnih zemalja smatra terorističkom organizacijom. Ona za krajnji cilj ima uništenje Izraela i u sukobu je i sa palestinskom vlašću u Zapadnoj obali.

1987-1993 - Prva Intifada - palestinska pobuna protiv Izraela (“intifada” na arapskom znači “ustanak”) izbila je nakon što su četvorica palestinskih radnika poginula kada se izraelski kamion sudario sa dva kombija. Sukob je često nazivan i “Rat kamenjem” zbog toga što je glavno oružje demonstranata bilo kamenje. Izrael je odgovorio teškom artiljerijom i na kraju suzbio pobunu. Poginulo je oko 2 hiljade Palestinaca i oko 300 Izraelaca, a stradanja su dovela do jačanja svesti kod međunarodne zajednice da se sukob mora rešiti dogovorom.

1993. - Sporazum iz Osla - mirovni sporazum koji su, uz asistenciju SAD, potpisali Izrael i Palestinska oslobodilačka organizacija (PLO). Sporazum je delovao kao veliki korak napred u rešavanju sukoba - formirana je privremene vlada Palestine kojoj je dodeljena ograničena samouprava u Zapadnoj obali i Pojasu Gaze. Sporazum je predviđeno i postepeno povlačenje izraelskih vojnih snaga iz ovih teritorija. Zauzvrat, PLO je priznao Izrael kao državu i pristao da se odrekne velikih delova kopnenih i vodnih resursa.

1995. - Ubistvo Jicaka Rabina - izraelskog premijera koji je potpisao sporazum iz Osla ubio je izraelski ekstremista Jigal Amir.

1995. - Izrael gradi elektronsku ogradu i prvi betonski zid oko pojasa Gaze.

2000-2005 - Druga Intifada - počela je kada je desničarski izraelski političar i vojni zapovednik Arijel Šaron posetio jevrejsku Hramsku goru koja je ujedno i treće najsvetije mesto islama gde se nalazi džamija Al-Aksa i Kupola na steni. Ovo je od strane palestinaca viđeno kao uvreda i izbili su nemiri. Ovaj sukob bio je mnogo nasilniji od prve Intifade. Poginulo je preko 3 hiljade Palestinaca i oko hiljadu Izraelaca.

2005. - Izrael se povlači iz Pojasa Gaze i gradi još jedan zid. Gazu napuštaju i izraelski doseljenici, dok naseljavanje i dalje traje u Zapadnoj obali.

2006. - Palestinci prvi put glasaju na opštim izborima. Trećinu glasova osvaja Hamas.

2007. - Hamas preuzima kontrolu nad Pojasom Gaze odvajajući se od palestinskih vlasti u Zapadnoj obali. Izrael uvodi kopnenu, vazdušnu i pomorsku blokadu Gaze.

2007-2021 - periodični napadi Izraela na Pojas Gaze - 2008. 2012. 2014. i 2021. godine u kojima je stradao veliki broj palestinskih civila.

2017. - SAD priznaje Jerusalim kao glavni grad Izraela.

7. oktobar 2023. - najnoviji izraelsko-palestinski sukob počeo je iznenadim koordinisanim napadom više militantnih grupa Palestinaca na izraelske gradove, granične prelaze u Gazi, vojne objekte i civilna naselja.